Szacowany czas czytania: 3-4 minut
Kluczowe wnioski:
Spis treści:
Oświadczenie o kompensacie to oficjalny dokument, stosowany przeważnie przez firmy i przedsiębiorców do wzajemnego rozliczenia należności i zobowiązań przez ich potrącenie. Jest to jednostronne lub dwustronne (zależnie od rodzaju kompensaty) oświadczenie woli, które skutkuje rozliczeniem bez użycia gotówki. Mówiąc prościej, jeśli dwie strony mają wobec siebie wzajemne długi – są jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem – mogą swoje zobowiązania "skompensować". Oznacza to ich umorzenie do wysokości niższej wierzytelności, bez potrzeby fizycznego transferu pieniędzy. Taki dokument jasno wskazuje, które dokładnie wierzytelności i w jakiej kwocie podlegają wzajemnemu potrąceniu.
Głównym aktem prawnym, który reguluje instytucję potrącenia (kompensaty) w polskim prawie, jest Kodeks cywilny. Najważniejsze przepisy znajdują się w Dziale III Tytułu VII Księgi Trzeciej Kodeksu cywilnego, pod tytułem "Potrącenie". Przepisy te wyróżniają dwa podstawowe sposoby przeprowadzania kompensaty, różniące się podstawą prawną oraz wymogami formalnymi.
Potrącenie ustawowe wynika wprost z przepisów prawa, a jego reguły i warunki szczegółowo określa art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego. Dochodzi do niego przez oświadczenie woli złożone drugiej stronie przez jednego z wierzycieli, o ile spełnione są konkretne przesłanki ustawowe. Co istotne, zgoda drugiej strony nie jest wymagana, jeśli warunki te zachodzą. Jest to najczęstsza forma kompensaty spotykana w obrocie gospodarczym. Aby potrącenie ustawowe było skuteczne, zgodnie z art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego, muszą być spełnione łącznie następujące warunki:
Spełnienie tych przesłanek uprawnia wierzyciela do złożenia drugiej stronie oświadczenia o potrąceniu, które wywołuje skutek prawny od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zdanie drugie Kodeksu cywilnego). Chociaż przepisy nie narzucają jednego, sztywnego wzoru oświadczenia o kompensacie, dla jego ważności i przejrzystości powinno ono zawierać kluczowe elementy pozwalające na jednoznaczną identyfikację stron, potrącanych wierzytelności oraz zakresu kompensaty. Niezbędne informacje to:
Potrącenie umowne, jak sugeruje nazwa, opiera się na porozumieniu (umowie) zawartym między stronami. Korzystając z zasady swobody umów (art. 353¹ Kodeksu cywilnego), strony mogą ustalić własne, indywidualne reguły przeprowadzania potrąceń. Mogą one odbiegać od warunków przewidzianych dla potrącenia ustawowego – strony mogą na przykład umówić się na potrącenie wierzytelności jeszcze niewymagalnych lub różnego rodzaju. Taka umowa musi jednak bardzo dokładnie określać warunki i zakres uzgodnionej kompensaty.
Wykorzystanie kompensaty zobowiązań przynosi firmom wiele konkretnych korzyści. Jest to przede wszystkim skuteczny sposób na optymalizację przepływów finansowych, gdyż pozwala regulować wzajemne zobowiązania bez konieczności fizycznego obracania gotówką. Znacząco ułatwia to zarządzanie płynnością finansową, zwłaszcza gdy firma sama czeka na płatności od swoich kontrahentów, a jednocześnie ma własne zobowiązania do uregulowania. Kompensata przyspiesza wzajemne rozliczenia i ogranicza ryzyko związane z opóźnieniami w płatnościach czy potencjalną niewypłacalnością partnera biznesowego. Stanowi też formalne potwierdzenie uregulowania długu (w całości lub części), co jest istotne jako dowód w razie sporów czy kontroli skarbowych. Warto jednak pamiętać, że kompensata nie zawsze prowadzi do całkowitego zamknięcia wzajemnych rozliczeń. Zgodnie z art. 498 § 2 Kodeksu cywilnego, skutek potrącenia jest taki, że obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Co to oznacza w praktyce?
Należy również wiedzieć, że Kodeks cywilny w art. 505 wskazuje kategorie wierzytelności, których nie można umorzyć przez potrącenie. Są to głównie:
Strony mogą również same w umowie wyłączyć możliwość potrącania określonych wierzytelności (w ramach kompensaty umownej).
Prawidłowe złożenie oświadczenia o kompensacie (przy spełnieniu warunków ustawowych lub umownych) rodzi ważne konsekwencje prawne. Kluczowym skutkiem jest umorzenie wzajemnych wierzytelności do wysokości tej niższej. Co istotne, zgodnie z art. 499 Kodeksu cywilnego, skutek ten działa wstecz – od momentu, w którym potrącenie stało się możliwe (czyli od chwili spełnienia wszystkich przesłanek, np. gdy obie wierzytelności stały się wymagalne). Oznacza to, że od tej chwili strony są zwolnione z obowiązku świadczenia w zakresie objętym kompensatą. Co więcej, ewentualne odsetki za opóźnienie przestają być naliczane od umorzonej części długu. Samo oświadczenie o kompensacie jest dowodem na częściowe lub całkowite wygaśnięcie zobowiązania.
Czy oświadczenie o kompensacie wymaga zgody drugiej strony?
W przypadku potrącenia ustawowego, zgoda drugiej strony nie jest wymagana, jeśli spełnione są wszystkie warunki określone w Kodeksie cywilnym.
Jakie warunki muszą być spełnione dla potrącenia ustawowego?
Muszą być spełnione łącznie warunki takie jak wzajemność i jednorodzajowość wierzytelności, ich wymagalność oraz zaskarżalność wierzytelności potrącającego.
Czy kompensata zawsze umarza całe wzajemne zadłużenie?
Nie, kompensata umarza wierzytelności tylko do wysokości wierzytelności niższej; wyższa wierzytelność pozostaje do uregulowania w pozostałej części.
Od kiedy potrącenie staje się skuteczne?
Skutek potrącenia działa wstecz, od momentu, w którym potrącenie stało się możliwe, czyli od chwili spełnienia wszystkich przesłanek ustawowych lub umownych.
Jakie wierzytelności nie podlegają potrąceniu?
Kodeks cywilny wyklucza możliwość potrącenia m.in. wierzytelności niepodlegających zajęciu, o dostarczenie środków utrzymania czy wynikających z czynów niedozwolonych.
Czym różni się potrącenie ustawowe od umownego?
Potrącenie ustawowe wynika wprost z przepisów prawa i wymaga spełnienia konkretnych warunków, natomiast potrącenie umowne opiera się na indywidualnym porozumieniu stron, które mogą ustalić własne zasady.
Art. 498 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93).
PAMIĘTAJ! Gdy wypełnisz formularz - przeczytaj go uważnie w wersji ostatecznej lub skonsultuj się ze specjalistą! Udostępnione przez nas wzory druków, formularzy, pism, deklaracji lub umów należy zawsze właściwie przetworzyć, uzupełnić lub dopasować do swojej sytuacji.
Pamiętaj, że podpisując dokument kształtujesz nim swoje prawa lub obowiązki, zatem zachowaj należytą uwagę przy zmianach i jego wypełnianiu. Ze względu na niepowtarzalność każdej czynności, samodzielnie lub na podstawie opinii specjalisty musisz ocenić, czy wykorzystany formularz zastał zastosowany przez Ciebie odpowiednio do stanu faktycznego, prawnego lub zamierzonego celu.
Dołącz do programu resellerskiego i zostań specjalistą od przyjaznych formularzy, e-deklaracji i e-administracji, ponieważ fillup to formalności wypełnione.